Chorwacja, dla wielu synonim letniego słońca, lazurowego morza i kamienistych plaż, skrywa w sobie znacznie więcej niż tylko wakacyjny raj. To kraj o głęboko zakorzenionej kulturze i tradycji, w której święta religijne odgrywają niezwykle ważną rolę. Choć wspólne chrześcijańskie korzenie sprawiają, że wiele zwyczajów przypomina te znane z Polski, chorwackie obchody Bożego Narodzenia (Božić) i Wielkanocy (Uskrs) pełne są unikalnych, lokalnych obrzędów, które nadają im niepowtarzalny, adriatycki charakter. Od zasiewania pszenicy na szczęście, przez spektakularne procesje wpisane na listę UNESCO, po stoły uginające się pod ciężarem dorsza i jagnięciny – poznanie tych tradycji to fascynująca podróż do serca chorwackiej duszy. Zapraszamy do odkrycia, jak Chorwaci świętują najważniejsze dni w roku.

Božić – Magia Bożego Narodzenia nad Adriatykiem

Chorwackie Boże Narodzenie to czas pełen światła, ciepła i radosnego oczekiwania, w którym prastare pogańskie zwyczaje splatają się z chrześcijańską symboliką, tworząc niezwykłą mozaikę tradycji.

Adwent – Czas Radosnego Oczekiwania i Światła

Okres przygotowań do świąt, czyli Adwent, jest w Chorwacji traktowany z dużą powagą. To czas wyciszenia, ale i rosnącej, świątecznej ekscytacji, widocznej na ulicach miast i w domowych obrzędach.

• Wieniec Adwentowy i Pszenica na Świętą Łucję: Podobnie jak w Polsce, w chorwackich domach pojawiają się wieńce z czterema świecami, zapalanymi w kolejne niedziele Adwentu. Symbolizują one nadzieję, pokój, radość i miłość. Jednak najbardziej charakterystycznym i pięknym zwyczajem jest sianie pszenicy (sijanje pšenice). Odbywa się ono 13 grudnia, w dniu św. Łucji. Ziarna wysiewa się na małym talerzyku, a ich bujny wzrost ma symbolizować pomyślność i obfitość w nadchodzącym roku. Gęsta, zielona pszenica, przewiązana chorwacką trójkolorową wstążką, staje się centralną ozdobą wigilijnego stołu.
• Jarmarki Świąteczne – Zapach Fritule i Grzanego Wina: Adwent to również czas spektakularnych jarmarków bożonarodzeniowych. Szczególną sławą cieszy się Adwent w Zagrzebiu, który wielokrotnie zdobywał tytuł najpiękniejszego jarmarku w Europie. Ulice miast rozbłyskują tysiącami światełek, a na straganach można znaleźć lokalne rękodzieło i skosztować świątecznych przysmaków. Powietrze wypełnia zapach fritule – małych, puszystych pączków z rodzynkami i rakiją – oraz grzanego wina (kuhano vino).

Badnjak – Wigilia inna niż wszystkie

Chorwacka Wigilia, nosząca nazwę Badnjak, łączy w sobie uroczysty, rodzinny charakter z elementami publicznego świętowania, zwłaszcza w regionach nadmorskich.

• Tradycje Wigilijne: Jednym z najstarszych zwyczajów jest przyniesienie do domu trzech pni drzewa, zwanych badnjak. Symbolizują one Trójcę Świętą, a ich spalanie w kominku ma zapewnić domostwu szczęście i pomyślność przez cały rok. W odróżnieniu od polskiej tradycji, gdzie Wigilia jest świętem wybitnie domowym, w Dalmacji w ten dzień życie towarzyskie kwitnie. Mieszkańcy spotykają się w kawiarniach i na ulicach, by wspólnie świętować, często do późnych godzin. Sama wieczerza wigilijna bywa spożywana wcześniej, w porze obiadowej, a nie dopiero po pojawieniu się pierwszej gwiazdki.
• Wigilijny Stół – Królestwo Dorsza: Zgodnie z tradycją, wigilijna wieczerza jest postna, a na stołach królują ryby. Niekwestionowanym królem jest bakalar, czyli suszony dorsz, bez którego Chorwaci nie wyobrażają sobie świąt. Przygotowuje się go na dwa główne sposoby: na bijelo (na biało) – jako delikatną pastę z czosnkiem i oliwą, oraz na crveno (na czerwono) – w formie gęstego gulaszu z ziemniakami i pomidorami. Na deser podaje się wspomniane już fritule. Warto wiedzieć, że w Chorwacji nie ma zwyczaju dzielenia się opłatkiem.
• Pasterka i Świętowanie do Rana: Po rodzinnej wieczerzy wielu Chorwatów udaje się na uroczystą mszę o północy, zwaną polnoćka. Po jej zakończeniu świętowanie przenosi się z powrotem na ulice. Młodzież tłumnie wypełnia bary i place, składając sobie życzenia i bawiąc się niemal jak w Sylwestra, często do białego rana.

Uskrs – Wielkanoc, Święto Wiosny i Zmartwychwstania

Wielkanoc w Chorwacji to radosny czas, w którym chrześcijańska symbolika zmartwychwstania splata się z prastarymi obrzędami witania wiosny, tworząc niezwykle barwne i żywe tradycje.

Wielki Tydzień – Czas Procesji i Lokalnego Folkloru

Okres bezpośrednio poprzedzający Wielkanoc obfituje w unikalne zwyczaje, które łączą głęboką religijność z lokalnym folklorem.

• Niedziela Palmowa (Cvjetnica): W Chorwacji, zamiast tradycyjnych palm, święci się gałązki oliwne, rozmarynu lub innych śródziemnomorskich roślin. Stąd też nazwa tego dnia – Cvjetnica, czyli Niedziela Kwiatowa. W niektórych regionach zachował się dawny zwyczaj przystrajania studni kwiatami, co miało symbolizować nadejście wiosny i czystość wody.
• Wielki Czwartek i Procesja „Za Križen”: To właśnie w Wielki Czwartek na wyspie Hvar odbywa się jedna z najbardziej niezwykłych tradycji w całej Europie – Procesja „Za Krzyżem” (Procesija Za Križen). Ten 500-letni obrzęd, wpisany na listę niematerialnego dziedzictwa UNESCO, polega na jednoczesnym wyruszeniu sześciu procesji z różnych kościołów na wyspie. Na czele każdej z nich idzie boso križonoša – osoba niosąca ciężki krzyż, co jest ogromnym zaszczytem, na który czeka się latami. Procesje wędrują przez całą noc, pokonując 22-kilometrową trasę i nigdy się nie spotykając.
• Wielka Sobota – Święcenie Pokarmów i Ognie: Podobnie jak w Polsce, w Wielką Sobotę Chorwaci święcą pokarmy. W koszyczkach, obok jajek, chleba i szynki, często znajduje się buteleczka wina lub rakii oraz specjalny wielkanocny chleb – pinca. Charakterystycznym zwyczajem są vuzmenke, czyli wielkanocne ogniska, rozpalane w sobotni wieczór. Ogień, symbolizujący zwycięstwo światła nad ciemnością, jest następnie zanoszony przez mieszkańców do domów, by przynieść błogosławieństwo.  

Niedziela Wielkanocna – Radość i Uczta

Niedziela Zmartwychwstania to dzień radosnego, rodzinnego świętowania, które koncentruje się wokół wspólnego stołu.

• Pisanki – Małe Dzieła Sztuki: Malowanie jajek (pisanice) to tradycja kultywowana w całej Chorwacji. Do barwienia często używa się naturalnych składników, takich jak łupiny cebuli. Pisanki są nie tylko ozdobą, ale i podarunkiem – w Dubrowniku narzeczone obdarowywały swoich wybranków tuzinem jaj. W wielu miastach można też podziwiać ogromne, dwumetrowe pisanki, będące częścią projektu artystycznego „Pisanka od serca”.
• Świąteczny Stół – Jagnięcina i Słodka Pinca: Wielkanocne śniadanie rozpoczyna się od dzielenia się poświęconymi pokarmami. Na świątecznym obiedzie króluje pieczeń, najczęściej z młodej jagnięciny, podawana z ziemniakami i cebulą. Niezbędnym elementem stołu jest pinca (w Dalmacji zwana też sirnica) – słodki, aromatyczny chleb drożdżowy, symbolizujący nowe życie. Popularne są również ciasta z orzechami (orehnjača) i makiem (makovnjača).
• Zwyczaje i Zabawy: Popularną zabawą wielkanocną jest stukanie się pisankami (tucanje jajima) – wygrywa osoba, której jajko pozostanie nienaruszone. W Poniedziałek Wielkanocny, choć nie ma zwyczaju polewania się wodą, świętowanie trwa. W Szybeniku organizowane jest wielkie śniadanie dla mieszkańców na głównym placu, a na Istrii odbywają się festiwale wina. 

FAQ

1. Czy w Chorwacji dzieli się opłatkiem na Wigilię? Nie, tradycja łamania się opłatkiem jest charakterystyczna dla Polski. W Chorwacji ten zwyczaj nie występuje.  

2. Co to jest bakalar i dlaczego jest tak ważny na Wigilię? Bakalar to suszony dorsz, który jest tradycyjnym i najważniejszym daniem na chorwackiej wigilii. Jego popularność wynika z historycznych zasad postu, które nakazywały powstrzymanie się od mięsa. Przygotowuje się go najczęściej w formie pasty lub gulaszu.  

3. Czym jest pinca? Pinca (lub sirnica) to tradycyjny chorwacki chleb wielkanocny. Jest to słodkie, aromatyczne ciasto drożdżowe, często z dodatkiem skórek cytrusowych, które symbolizuje nowe życie i jest nieodłącznym elementem świątecznego stołu.

4. Czy w Chorwacji jest Lany Poniedziałek? Nie, w Chorwacji nie ma tradycji polewania się wodą w Poniedziałek Wielkanocny. Jest to jednak dzień wolny od pracy, w którym kontynuuje się świętowanie, często poprzez udział w lokalnych festynach czy spotkaniach.

5. Gdzie można zobaczyć najciekawsze tradycje wielkanocne? Aby zobaczyć spektakularną Procesję „Za Krzyżem”, należy udać się na wyspę Hvar. Z kolei tradycja strażników grobu (Žudije) jest najbardziej żywa w miasteczkach Dalmacji.